Chuỗi cung ứng ô tô toàn cầu nằm trong tay một nhóm nhỏ quan chức Trung Quốc

Trung Quốc độc quyền nam châm đất hiếm

Trung Quốc gần như độc quyền sản xuất nam châm đất hiếm - thành phần không thể thiếu trong động cơ xe điện, tua bin gió, và cả máy bay chiến đấu như F-35 của Mỹ. Từ tháng 4, nước này đã siết chặt kiểm soát xuất khẩu nam châm đất hiếm như một phần của cuộc chiến thương mại với Hoa Kỳ, yêu cầu mọi nhà xuất khẩu phải xin giấy phép từ Bắc Kinh.

Mỏ khai thác đất hiếm ở Trung Quốc. Nguồn: Topwar

Cục An ninh Công nghiệp và Kiểm soát Xuất nhập khẩu, một đơn vị thuộc Bộ Thương mại Trung Quốc, chịu trách nhiệm phê duyệt các giấy phép này. Tuy nhiên, kể từ khi quy định mới có hiệu lực, chỉ một số ít giấy phép được cấp, trong khi hàng loạt đơn xin từ các nhà sản xuất ô tô, công ty bán dẫn và hàng không vũ trụ trên toàn cầu vẫn đang chờ xử lý.

Tác động đến ngành xe điện toàn cầu

Sự chậm trễ này đang gây xáo trộn chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt ảnh hưởng đến ngành xe điện - lĩnh vực đang phát triển mạnh mẽ và được xem là tương lai của giao thông vận tải. Tại Việt Nam, nơi ngành công nghiệp ô tô đang hướng tới sản xuất xe điện, tình trạng này có thể làm chậm tiến độ phát triển công nghệ và gia tăng chi phí sản xuất.

Nam châm đất hiếm. Nguồn: vneconomy

Washington cáo buộc Trung Quốc không tôn trọng cam kết từ các cuộc đàm phán thương mại tại Geneva hồi tháng 5, đồng thời đáp trả bằng cách hạn chế xuất khẩu linh kiện máy bay và thiết bị khác sang Trung Quốc. Cuộc tranh chấp leo thang đến mức Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phải trực tiếp thảo luận qua điện thoại vào ngày 5/6. Sau cuộc gọi, Trump đăng trên Truth Social rằng "sẽ không còn bất kỳ câu hỏi nào liên quan đến tính phức tạp của các sản phẩm đất hiếm nữa", nhưng không tiết lộ chi tiết thỏa thuận.

Quyền lực tập trung trong tay vài người

Khi các biện pháp kiểm soát mới bắt đầu, Cục An ninh Công nghiệp và Kiểm soát Xuất nhập khẩu chỉ có 30 nhân viên. Dù con số này đã tăng lên khoảng 60 sau cuộc họp với các công ty bán dẫn Trung Quốc và châu Âu vào cuối tháng 5, theo hồ sơ nhân sự tháng 6/2024, chỉ ba quan chức cấp cao trong cục có thẩm quyền phê duyệt giấy phép. Điều này làm dấy lên lo ngại về hiệu quả và tốc độ xử lý trong bối cảnh nhu cầu toàn cầu tăng cao.

Phòng Thương mại Châu Âu tại Trung Quốc thừa nhận nỗ lực của Bộ Thương mại Trung Quốc (MOFCOM) trong việc tăng cường nhân lực, nhưng ông Adam Dunnett, Tổng thư ký, cho rằng: "Việc triển khai có thể được lên kế hoạch tốt hơn để giảm thiểu tác động lớn đến nhiều ngành công nghiệp."

Tương lai bất định của ngành ô tô

Trung Quốc khẳng định qua truyền thông nhà nước rằng họ "thực hiện thỏa thuận Geneva một cách nghiêm túc và chân thành", dù không đề cập cụ thể đến đất hiếm. Tuy nhiên, với quyền kiểm soát tập trung và sự phụ thuộc của thế giới vào nam châm đất hiếm, ngành công nghiệp ô tô toàn cầu, đặc biệt là xe điện, đang đứng trước nhiều bất ổn. Đối với các quốc gia như Việt Nam, đây là lời cảnh báo về việc cần đa dạng hóa chuỗi cung ứng để đảm bảo vị thế trong cuộc đua công nghệ xe thế hệ mới.