Tiếng lòng từ bục giảng mầm non – Nơi ươm mầm tương lai và những hy sinh thầm lặng

Trong bức tranh toàn cảnh của giáo dục Việt Nam, bậc mầm non luôn giữ một vị trí đặc biệt quan trọng. Đây là những năm tháng đầu đời, nơi ươm mầm nhân cách, trí tuệ và thể chất cho trẻ, đặt nền móng vững chắc cho hành trình học tập và phát triển sau này. Tuy nhiên, đằng sau những nụ cười hồn nhiên của trẻ thơ và sự tận tụy của những người "kỹ sư tâm hồn" đầu tiên, một thực trạng đầy trăn trở đang tồn tại.

Bộ Trưởng Bộ Giáo dục & Đào tạo Nguyễn Kim Sơn. Ảnh: QH

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn đã thẳng thắn chỉ ra một vấn đề nhức nhối: giáo viên mầm non là lực lượng phải đối mặt với "áp lực công việc cao, thu nhập thấp, tỷ lệ nghỉ việc lớn nhất trong các cấp học". Phát biểu này không chỉ là một nhận định mà còn là sự thừa nhận chính thức ở cấp cao nhất về một "nghịch lý" đang hiện hữu trong hệ thống giáo dục. Việc Bộ trưởng công khai vấn đề này cho thấy một bước chuyển mình quan trọng, từ việc chỉ quan sát vấn đề sang việc chủ động định hình nó như một vấn đề cấp bách cần được giải quyết. Điều này mở ra cánh cửa cho các can thiệp chính sách và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Những người thầy, người cô mầm non, với tình yêu thương vô bờ bến và sự kiên nhẫn phi thường, đang ngày đêm cống hiến để tạo dựng một nền tảng vững chắc cho thế hệ tương lai. Tuy nhiên, những hy sinh thầm lặng của họ lại thường đi kèm với nhiều thiệt thòi, đòi hỏi sự quan tâm và giải pháp đồng bộ từ toàn xã hội.

Thực trạng "nghịch lý" của nghề giáo viên mầm non: Lương thấp, áp lực cao – Chuyện không của riêng ai

Nghề giáo viên mầm non, dù mang sứ mệnh cao cả, lại đang đối mặt với những thách thức lớn về điều kiện làm việc và thu nhập. Đây là một thực tế được nhiều người trong ngành và xã hội thừa nhận.

Áp lực công việc của giáo viên mầm non thường được mô tả là "khủng khiếp" bởi tính chất đa nhiệm và cường độ cao. Một cô giáo mầm non không chỉ đơn thuần là người truyền đạt kiến thức mà còn phải đảm nhiệm vô vàn vai trò khác nhau: vừa là người mẹ chăm sóc bữa ăn, giấc ngủ, vệ sinh cá nhân; vừa là người bạn cùng chơi, cùng khám phá; vừa là chuyên gia dinh dưỡng, y tế, tâm lý để theo dõi và hỗ trợ sự phát triển toàn diện của trẻ. Công việc của họ thường bắt đầu từ rất sớm, trước khi phụ huynh đi làm, và kết thúc muộn, sau khi trẻ cuối cùng đã được đón về. Việc làm thêm giờ không lương là điều phổ biến. Thêm vào đó, số lượng trẻ trong mỗi lớp thường đông, vượt quá định mức cho phép, đòi hỏi giáo viên phải có sự kiên nhẫn vô bờ, sức khỏe dẻo dai và một tinh thần thép để quản lý, chăm sóc và giáo dục hiệu quả. Yêu cầu chuyên môn cũng không ngừng tăng lên, buộc giáo viên phải liên tục cập nhật các phương pháp giáo dục mới, đáp ứng các tiêu chuẩn kiểm định chất lượng ngày càng khắt khe. 

Đi đôi với áp lực công việc nặng nề là mức thu nhập được đánh giá là "thấp nhất" trong các cấp học. Tình trạng "lương thấp, giáo viên mầm non chật vật sống" đã trở thành một nỗi lo thường trực, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của họ. Mức lương không đủ trang trải cuộc sống đã đẩy nhiều giáo viên vào tình thế khó khăn, buộc họ phải tìm kiếm công việc làm thêm hoặc thậm chí rời bỏ nghề. Điều này dẫn đến một hệ quả đáng báo động: tỷ lệ nghỉ việc của giáo viên mầm non là cao nhất trong các cấp học. Sự ra đi của giáo viên tạo ra một vòng luẩn quẩn tiêu cực: áp lực cao và lương thấp khiến giáo viên nghỉ việc, làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu hụt nhân sự, từ đó lại gia tăng áp lực lên những người còn ở lại. Vòng xoáy này không chỉ ảnh hưởng đến giáo viên mà còn tác động tiềm ẩn đến chất lượng chăm sóc và giáo dục trẻ. Khi giáo viên quá tải, bị căng thẳng bởi gánh nặng tài chính, khả năng cung cấp một môi trường học tập chất lượng cao, nuôi dưỡng và hấp dẫn cho trẻ nhỏ sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Điều này có thể biểu hiện qua việc giảm sự quan tâm cá nhân hóa, hạn chế sự sáng tạo trong phương pháp giảng dạy, và thậm chí làm suy giảm sức khỏe tinh thần của giáo viên, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển cảm xúc và toàn diện của trẻ. 

                   Lương thấp nhưng tình yêu trẻ, yêu nghề là động lực để níu kéo giáo viên mầm non ở lại

Vì sao giáo viên mầm non lại chịu thiệt thòi? Bối cảnh và Thách thức nguồn lực lâu dài

Những khó khăn mà giáo viên mầm non đang đối mặt không phải là ngẫu nhiên, mà là hệ quả của một bối cảnh lịch sử và những thách thức lớn về nguồn lực.

Trong một thời gian dài, giáo dục mầm non ở Việt Nam thường được nhìn nhận như một "dịch vụ" hơn là một "quyền lợi" cơ bản của trẻ em. Quan điểm này dẫn đến việc đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục mầm non một cách quá mức, khiến gánh nặng học phí đè nặng lên vai phụ huynh. Sự thiếu hụt đầu tư công và cơ chế chính sách chưa hoàn thiện đã góp phần tạo nên những bất cập hiện tại. Các vấn đề như lương thấp, áp lực cao, và tình trạng thiếu giáo viên là những biểu hiện rõ rệt của sự chậm trễ trong việc đầu tư và công nhận đúng mức vai trò nền tảng của giáo dục mầm non. Quy mô khổng lồ của ngân sách và số lượng giáo viên cần bổ sung trong các kế hoạch sắp tới cho thấy mức độ lớn của khoảng cách hiện tại, cho thấy những chính sách và nhận thức trong quá khứ có thể đã đánh giá thấp vai trò thiết yếu của bậc học này.

Để đạt được mục tiêu phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 3-5 tuổi vào năm 2030, Việt Nam đang đối mặt với một thách thức khổng lồ về nguồn lực. Theo báo cáo, tổng biên chế giáo viên mầm non còn thiếu đến năm 2030 dự kiến là 47.949 chỉ tiêu. Mặc dù Bộ Chính trị đã phê duyệt bổ sung 26.522 biên chế trong giai đoạn 2022-2026, vẫn còn thiếu 21.427 chỉ tiêu cho giai đoạn 2026-2030. Đánh giá của Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội thậm chí còn chỉ ra con số thiếu hụt lớn hơn, lên tới 37.375 biên chế giáo viên cần bổ sung trong giai đoạn 2026-2030. 

Giáo viên mầm non chiếm gần một nửa trong cơ cấu phân bổ giáo viên toàn nghành giáo dục        

Bên cạnh đó, kinh phí đầu tư cho cơ sở vật chất và trang thiết bị cũng là một con số khổng lồ. Tổng dự toán kinh phí cho giai đoạn 2026-2030 để đầu tư xây dựng trường, lớp, bổ sung thiết bị, đồ dùng, đồ chơi tối thiểu là 116.314,1 tỷ đồng. Con số này cho thấy quy mô của thách thức tài chính và áp lực lớn đối với ngân sách nhà nước, đặc biệt là ở các địa phương còn gặp nhiều khó khăn. Điều này hàm ý rằng việc chỉ dựa vào nguồn ngân sách nhà nước có thể không đủ hoặc không bền vững. Do đó, việc đẩy mạnh "xã hội hóa giáo dục" không chỉ là một lựa chọn mà còn là một yêu cầu cấp thiết để đa dạng hóa nguồn vốn và chia sẻ gánh nặng, đảm bảo tính khả thi và thành công lâu dài của mục tiêu phổ cập.

Những nỗ lực và kỳ vọng từ chính sách mới: Đầu tư chiến lược cho tương lai

Trước những thách thức hiện tại, Chính phủ Việt Nam đã và đang có những bước đi chiến lược nhằm cải thiện toàn diện hệ thống giáo dục mầm non, đặc biệt là nâng cao vị thế và điều kiện làm việc cho đội ngũ giáo viên.

Một trong những mục tiêu quan trọng nhất là phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 3-5 tuổi đến năm 2030. Mục tiêu này nhằm đảm bảo mọi trẻ em mẫu giáo trong độ tuổi này đều được đến trường và phát triển toàn diện, chuẩn bị tốt nhất trước khi bước vào lớp 1. Để hiện thực hóa mục tiêu đầy tham vọng này, Chính phủ đề xuất chi khoảng 5.151 tỷ đồng mỗi năm từ ngân sách nhà nước trong 5 năm tới, tổng cộng khoảng 25.754 tỷ đồng. Khoản kinh phí này sẽ được đầu tư vào nhiều hạng mục quan trọng như phát triển mạng lưới trường, lớp; cung cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học tối thiểu; và đặc biệt là đảm bảo đủ đội ngũ giáo viên mầm non chất lượng. 

Bên cạnh đó, chính sách miễn, hỗ trợ học phí cũng là một điểm sáng đáng chú ý. Bộ Giáo dục và Đào tạo đang lấy ý kiến dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc miễn học phí cho trẻ em mầm non, học sinh THCS và THPT trong các cơ sở giáo dục công lập. Đáng chú ý, trẻ em mầm non 5 tuổi đã được miễn học phí từ ngày 01/09/2024 theo Nghị định 97/2023/NĐ-CP. Từ năm học 2025-2026, chính sách này dự kiến sẽ mở rộng, và học sinh các trường dân lập, tư thục cũng sẽ nhận được hỗ trợ học phí. Tổng ngân sách nhà nước dự kiến tăng thêm 8.2 nghìn tỷ đồng để thực hiện chính sách này. Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn khẳng định đây là "sự ưu việt của chế độ" , và Việt Nam sẽ là một trong số ít (38 quốc gia trên thế giới, chủ yếu là các nước có thu nhập cao) thực hiện miễn học phí mầm non hoàn toàn. Việc miễn học phí này đánh dấu một sự chuyển dịch cơ bản trong cách nhà nước nhìn nhận giáo dục mầm non, từ một "phí dịch vụ" mà phụ huynh phải chi trả sang một "quyền được giáo dục" được nhà nước đảm bảo. Điều này có ý nghĩa sâu sắc đối với công bằng giáo dục, giảm gánh nặng tài chính cho gia đình và đảm bảo mọi trẻ em, bất kể hoàn cảnh kinh tế, đều có cơ hội tiếp cận nền giáo dục nền tảng. Đây là một khoản đầu tư chiến lược vào nguồn nhân lực từ những năm tháng đầu đời.

Học sinh mầm non Ba Đình

Để giải quyết tình trạng thiếu hụt giáo viên, một kế hoạch bổ sung biên chế giáo viên mầm non cũng đã được đặt ra. Theo đó, cần bổ sung 37.375 biên chế giáo viên mầm non trong giai đoạn 2026-2030. Tuy nhiên, việc bổ sung số lượng lớn giáo viên này cũng đặt ra thách thức kép về việc đảm bảo chất lượng. Số lượng giáo viên tăng lên là cần thiết, nhưng việc tuyển dụng và đào tạo đội ngũ giáo viên có trình độ để đáp ứng yêu cầu chất lượng giáo dục là một bài toán lớn. Thành công của phổ cập giáo dục mầm non không chỉ phụ thuộc vào việc có đủ giáo viên mà còn vào việc có đủ những giáo viên giỏi.

Bảng dưới đây tóm tắt các nguồn lực dự kiến cho phổ cập giáo dục mầm non giai đoạn 2026-2030:

Kinh phí và Biên chế Giáo viên Mầm non cho Phổ cập Giáo dục (Giai đoạn 2026-2030)

Việc huy động nguồn lực đa dạng, bao gồm cả "nguồn vốn xã hội hóa hợp pháp khác" bên cạnh ngân sách nhà nước, là một yếu tố then chốt. Điều này cho thấy Chính phủ nhận thức được quy mô tài chính khổng lồ của mục tiêu phổ cập và cần sự tham gia rộng rãi của khu vực tư nhân, cộng đồng và cá nhân. Cách tiếp cận đa dạng hóa nguồn tài chính này rất quan trọng để đảm bảo tính bền vững và khả năng chống chịu lâu dài của hệ thống giáo dục mầm non. 

Luật Nhà giáo và hy vọng về mức lương xứng đáng: Nâng tầm vị thế người thầy

Trong bối cảnh những nỗ lực cải thiện điều kiện cho giáo viên mầm non, việc Quốc hội thông qua Luật Nhà giáo là một tin tức mang tính đột phá, thắp lên hy vọng lớn cho toàn thể đội ngũ giáo viên. Điểm sáng quan trọng nhất của Luật này là quy định "lương của nhà giáo được xếp cao nhất trong hệ thống thang bậc lương hành chính sự nghiệp".

Đây là một bước tiến mang tính lịch sử, không chỉ đơn thuần là một sự điều chỉnh về tiền lương mà còn là một can thiệp chính sách chiến lược nhằm nâng cao vị thế và sức hấp dẫn của nghề giáo nói chung. Đối với giáo viên mầm non, những người vốn chịu thiệt thòi về thu nhập trong thời gian dài , quy định này mang lại một sự khích lệ to lớn cả về mặt tinh thần lẫn vật chất. Nó gửi đi một thông điệp rõ ràng về sự trân trọng của Nhà nước đối với những đóng góp của họ.

Với quy định mới này, giáo viên mầm non có thể kỳ vọng vào một lộ trình tăng lương rõ ràng và bền vững hơn, giúp họ có một cuộc sống ổn định, giảm bớt gánh nặng "chật vật sống" và tập trung hơn vào chuyên môn. Mức lương xứng đáng không chỉ là sự đền đáp công sức mà còn là động lực mạnh mẽ để thu hút những nhân tài mới vào ngành mầm non và giữ chân những người đã tâm huyết với nghề. Mặc dù các văn bản cụ thể về mức lương chưa được công bố, nguyên tắc chung là mức lương cao hơn sẽ thu hút và giữ chân những tài năng tốt hơn. Nếu Luật Nhà giáo thực sự nâng cao mức lương, nó sẽ tạo ra một môi trường cạnh tranh và hấp dẫn hơn cho những cá nhân tài năng theo đuổi sự nghiệp giáo dục mầm non. Điều này sẽ tác động trực tiếp đến chất lượng giảng dạy và chăm sóc mà trẻ em nhận được, củng cố những lợi ích đã được nhấn mạnh về sự phát triển toàn diện của trẻ.

Tầm nhìn tương lai: Nâng tầm giáo dục mầm non, nâng tầm người thầy – Cùng kiến tạo thế hệ vàng

Giáo dục mầm non, như đã khẳng định, đóng vai trò không thể thiếu trong việc phát triển toàn diện trí tuệ, thể chất, kỹ năng xã hội, ngôn ngữ và tư duy sáng tạo cho trẻ. Một nền móng vững chắc được xây dựng ở bậc học này sẽ tạo tiền đề quan trọng cho sự thành công của trẻ ở các cấp học tiếp theo và trong suốt cuộc đời. Việc đầu tư vào giáo dục mầm non, đặc biệt là thông qua các chính sách phổ cập và miễn học phí , được coi là một khoản đầu tư chiến lược vào tương lai của quốc gia. Điều này cho thấy niềm tin rằng đây là giai đoạn có tác động lớn nhất để hình thành công dân, nhà đổi mới và lực lượng lao động cạnh tranh trong tương lai, biện minh cho những cam kết lớn về tài chính và nguồn nhân lực.

Giáo viên mầm non là cầu nối quan trọng trong việc kết nối trẻ với thế giới 

Để đạt được mục tiêu phổ cập và không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, không chỉ cần sự nỗ lực từ phía Chính phủ mà còn đòi hỏi sự chung tay đồng hành của toàn xã hội. Việc đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục không chỉ giúp giảm áp lực đáng kể lên ngân sách nhà nước mà còn tạo ra sự đa dạng, linh hoạt và sáng tạo trong hệ thống giáo dục mầm non. Điều này cho thấy để thành công, cần một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện, bao gồm đào tạo giáo viên vững chắc, phát triển chuyên môn liên tục, sự tham gia của cộng đồng và phụ huynh, cùng với các nguồn tài chính đa dạng. Thành công của các chính sách này phụ thuộc vào một cách tiếp cận đa chiều, không chỉ là những can thiệp đơn lẻ.

Với những chính sách mới đầy hứa hẹn, đặc biệt là Luật Nhà giáo và các kế hoạch đầu tư, bổ sung biên chế, tương lai của nghề giáo viên mầm non đang mở ra những triển vọng tươi sáng hơn. Việt Nam đang từng bước kiến tạo một thế hệ trẻ được ươm mầm tốt nhất, sẵn sàng vươn mình trong tương lai. Nghề giáo viên mầm non không chỉ là một công việc, mà là một sứ mệnh cao cả, góp phần định hình tương lai đất nước.